I. Giới thiệu
📰Hiện nay tỉ lệ mắc ung thư tại Việt Nam không ngừng gia tăng, theo thống kê mới nhất năm 2018 có hơn 300,000 bệnh nhân ung thư [6]. Bệnh ung thư có thể tác động đến bệnh nhân ở nhiều khía cạnh về cả cơ thể và tâm lí. Đặc biệt là tác động đến tâm lí, bệnh có thể làm cho bệnh nhân lo lắng, trầm cảm, tức giận, không chắc chắn về tương lai, vô vọng, tuyệt vọng, sợ xa cách người thân, sợ đau, sợ chết…các vấn đề này nếu không được giải quyết có thể gây ra các rối loạn về tâm lý [2],[4].
🔎Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng những bệnh nhân ung thư có nguy có mắc các rối loạn về tâm lý dao động từ 29-50% [2],[7],[10]. Các rối loạn tâm lý thường gặp là rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn điều chỉnh, rối loạn giấc ngủ [7]. Các rối loạn tâm lí này có thể làm gia tăng tỉ lệ tử vong [2]. Do đó việc hiểu biết về các rồi loạn tâm lí ở bệnh nhân ung thư là vô cùng cần thiết, từ đó có thể giúp bệnh nhân cải thiện chất lượng cuộc sống và tiên lượng điều trị của họ.
🤦♀️II. Những rối lọan tâm lý hay gặp ở bệnh nhân ung thư
Khi một bệnh nhân được chẩn đoán là ung thư họ phải đối mặt với rất nhiều thách thức. Họ cảm thấy lo lắng, trầm cảm, tức giận, tuyệt vọng, sợ đau, sợ chết…. Ngoài ra, khi được tiến hành điều trị họ phải chiệu rất nhiều tác dụng phụ, phổ biến nhất là mất năng lượng, mệt mỏi, đau, buồn nôn và nôn, thay đổi nội tiết tố và rối loạn giấc ngủ. Tất cả những điều ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Nếu bệnh nhân không giải quyết được các có thể dẫn đến những rối loạn tâm lý. Mà hậu quả là làm gia tăng tỉ lệ tử vong [2].
Các rối loạn tâm lý thường gặp ở bệnh nhân ung thư:
🧩1. Rối loạn thích ứng
Rối loạn này thường xuất hiện trong giai đoạn người bệnh nhận được chẩn đoán đầu tiên của bác sĩ. Họ thường gặp khó khăn trong việc chấp nhận sự thật này. Họ có thể nổi cơn thịnh nộ và so sánh. Họ thấy không công bằng trong việc người khác vẫn khỏe mạnh còn mình thì mắc bệnh, dẫn đến các hành động thách thức, bốc đồng, dễ xúc động, không kiểm soát được hành vi bản thân hoặc bệnh nhân có thể xuất hiện triệu chứng trầm cảm, thu mình lại làm cho mối quan quan hệ gia đình và xã hội rạn nứt. Những triệu chứng này thường trầm trọng hơn so với dự đoán bình thường. Rối loạn này thường xuất hiện trong thời gian ngắn, hầu hết sẽ kết thúc trong vòng 3 tháng. Những triệu chứng nghiêm trọng này có thể dẫn đến tình huống người bệnh sẽ có ý nghĩ tự tử hay muốn tìm đến cái chết [1] [2].
🧩2. Rối loạn lo âu
Lo âu là một phản ứng bình thường khi nghe tin mình bị ung thư. Khi cảm thấy bị đe dọa, sự căng thẳng sẽ tăng lên một cách tự nhiên. Các triệu chứng thường gặp là tim đập nhanh, không đều, rối loạn nhịp tim… Lo lắng có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong quá trình sàng lọc, chẩn đoán và điều trị bệnh. rối loạn lo âu khi sự lo âu của bệnh nhân kéo dài trên 6 tháng, bệnh nhân không kiểm soát được và ảnh hưởng cuộc sống cũng như công việc. Có đến 18% bệnh nhân ung thư có rối loạn lo âu. Đặc biệt những bệnh nhân độc thân thường nguy cơ rối loạn lo âu nhiều hơn. Lo lắng có thể khiến người bệnh suy sụp tinh thần và không thể làm bất cứ việc gì khác. Mất ngủ nghiêm trọng, đau đớn và thường xuyên căng thẳng là những điều có thể xảy ra khi người bệnh lo âu quá mức [1] [2].
🧩3. Trầm cảm
Trầm cảm là một vấn đề tâm lý của bệnh nhân ung thư khá thường gặp. Theo thống kê, khoảng 16 – 25% người bệnh ung thư có dấu hiệu trầm cảm. Trong đó, có khoảng 35% bệnh nhân không được phát hiện, nên không điều trị kịp thời. Nếu bệnh nhân có 5 trong số các triệu chứng sau và kéo dài từ 2 tuần trở lên thì cần phải chú ý:
• Tâm trạng chán nản kéo dài trong nhiều ngày
• Không còn quan tâm đến các hoạt động bình thường
• Giảm cân hoặc tăng cân đáng kể, chán ăn
• Ngủ nhiều hoặc ít hơn bình thường
• Mệt mỏi hoặc mất năng lượng mỗi ngày
• Cảm giác tội lỗi
• Giảm khả năng suy nghĩ hoặc tập trung
• Thường xuyên suy nghĩ về cái chết và có ý định tự sát.
Trầm cảm có thể có những tác động khác nhau đối với tâm lý của bệnh nhân ung thư. Ung thư ở giai đoạn nặng, đau đớn, thiếu sự hỗ trợ của gia đình là những yếu tố làm tăng nguy cơ ở người bệnh. Ngoài ra, trầm cảm còn do một số nguyên nhân như:
o Căng thẳng tâm lý
o Các vấn đề sinh lý
o Tác dụng phụ của thuốc
o Phản ứng với hóa trị liệu
o Rối loại chức năng tuyến giáp
o Chế độ ăn uống không đầy đủ dinh dưỡng.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng nếu không được điều trị, trầm cảm có thể có tác động tiêu cực đến các vấn đề sức khỏe, quá trình phục hồi và làm tăng nguy cơ tử vong của bệnh nhân. Bệnh nhân lớn tuổi và phụ nữ có xu hướng bị trầm cảm nhiều hơn. Trầm cảm khiến nguy cơ tử vong ở bệnh nhân ung thư tăng cao [1] [2].
🧩4. Rối loạn giấc ngủ
Một trong những triệu chứng phổ biến nhất gặp ở bệnh nhân ung thư là mất ngủ [9] [8]. Tỷ lệ rối loạn giấc ngủ ở bệnh nhân ung thư được báo cáo là 50%, với tỉ lệ mắc cao hơn ở phụ nữ [10]. Khi bệnh nhân bị ung thư giai đoạn cuối, rối loạn giấc ngủ và các triệu chứng khác tăng lên đáng kể, đặc biệt là ở giai đoạn cuối, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống. Một số triệu chứng khác thường gặp ở bệnh nhân ung thư bao gồm đau cấp tính hoặc mãn tính, lo lắng, buồn nôn, trầm cảm, mê sảng, mệt mỏi, nhiễm trùng và sốt cao, có thể dẫn đến rối loạn giấc ngủ. Có một mối liên quan quan trọng khác được tìm thấy giữa sử dụng thuốc và mất ngủ. Uống thuốc ngủ nhiều hơn có liên quan đáng kể đến chứng mất ngủ. Rối loạn giấc ngủ ở bệnh nhân ung thư làm tăng tỷ lệ tử vong [3].
🧩5. Các vấn đề tâm lý xã hội
Ung thư có thể làm thay đổi mối quan hệ giữa bệnh nhân với gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Quá trình điều trị có thể củng cố thêm mối quan hệ của bệnh nhân với mọi người nhưng nó cũng có thể làm rạn nứt mối quan hệ này. Nguyên nhân chính gây ra sự rạn nứt thường là do họ không biết hỗ trợ bệnh nhân như thế nào. Các mối quan hệ xã hội còn có cả bác sĩ và chuyên gia trị liệu. Thiếu sự hỗ trợ của những người xung quanh có thể làm người bệnh ung thư thêm lo lắng. Điều này khiến chất lượng sống của họ bị giảm sút [2].
🧩6. Rối loạn chức năng tình dục
Quá trình điều trị ung thư có thể khiến người bệnh thay đổi từ trong ra ngoài như: rụng tóc, thay đổi cân nặng, cơ thể xuất hiện nhiều vết sẹo do phẫu thuật hoặc các bộ phận trong cơ thể bị thay đổi hoặc cắt bỏ. Điều này có thể làm thay đổi xu hướng tình dục và ngoại hình của người bệnh. Bên cạnh đó, điều trị ung thư còn ảnh hưởng đến các cơ quan sinh sản như vú, tuyến tiền liệt, tinh hoàn. Điều này làm người bệnh hoang mang khi cho rằng mình không còn là đàn ông hoặc phụ nữ nữa. Một nghiên cứu điều tra về tình dục sau khi điều trị ung thư vú nhấn mạnh rằng đời sống tình dục đã bị bỏ qua sau khi chẩn đoán ung thư, đặc biệt là ở các nước châu Á [2].
Người bệnh có thể cảm thấy e ngại khi thảo luận với bác sĩ các vấn đề liên quan đến đời sống tình dục. Thực tế, đa số người bệnh cho biết các bác sĩ không quan tâm nhiều đến những thay đổi về tình dục của bệnh nhân. Họ thường không thảo luận về tình dục vì có thể họ cho rằng nó không quan trọng hoặc bản thân ngại nói về nó hay bác sĩ điều trị ung thư không có nhiều kinh nghiệm về lĩnh vực này [2].
Mong muốn được sống là điều đầu tiên người bệnh nghĩ đến khi nhận được kết quả chẩn đoán ung thư. Lúc đầu, người bệnh có thể không quan tâm đến các vấn đề tình dục, nhưng sau một thời gian, người bệnh sẽ muốn trở lại cuộc sống bình thường như trước đây. Do đó, cần quan tâm đến vấn đề tình dục trên những bệnh nhân ung thư trong độ tuổi sinh sản.
👩⚕️III. Những phương pháp hỗ trợ bệnh nhân ung thư
Nhìn chung Trị liệu tâm lí và sử dụng thuốc là hai biện pháp được sử dụng chính để hộ trợ bệnh nhân ung thư gặp phải các rối loạn tâm lí. Với mục đích chính là ổn định các rối loạn tâm lí cấp tính ở bệnh nhân giúp bệnh nhân có được một trạng thái tâm thần ổn định từ đó giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống [1].
Tùy theo từng rối loạn mà có các cách điều trị khác nhau, có thể đơn trị liệu tâm lí, hoặc hóa dược, cũng có thể kết hợp cả hai.
🗣Trị liệu tâm lí đóng vai trò quan trọng. Người bệnh sẽ được hỗ trợ cách để nhận dạng, thay đổi cách phản hồi, xử lý những cảm xúc và suy nghĩ của bản thân. Chuyên gia tâm lý sẽ trò chuyện, áp dụng kỹ thuật, liệu pháp như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), liệu pháp phân tâm, thư giãn, giáo dục, thôi mien, còn có Liệu pháp gia đình, Các nhóm tự giúp đỡ…
Với những trường hợp ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng tâm thần của bệnh nhân, bệnh nhân không thể kiểm soát được các hành vi, cảm xúc ảnh hưởng đến bản thân, gia đình xã hội như việc lo lắng trong thời gian dài, mất ngủ, khủng hoảng… thì việc dùng thuốc là không thể thiếu.
Mặc khác trong một vài trường hợp cụ thể, các phương pháp điều trị có thể được ưu tiên sử dụng. Ví dụ như trong rối loạn hiệu chình, rối loạn lo âu sử dụng hóa dược kết hợp với liệu pháp hành vi có hiệu quả đặc biệt [1]. Việc các thành viên trong gia đình thường xuyên thể hiện cảm xúc và suy nghĩ với nhau giúp giảm nguy cơ trầm cảm [5].Thay đổi một số thói quen và kiểm soát căng thẳng trong cuộc sống bằng liệu pháp thư giản có thể giúp bệnh nhân cải thiện cuộc sống tốt hơn [10].
👨👩👧👦Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã định nghĩa rằng một người khỏe mạnh là một người khỏe mạnh cả và thể chất và tinh thần. Do đó điều trị bệnh nhân cần phải điều trị toàn diện, đặc biệt là trên bệnh nhân ung thư. Cần đặc biệt quan tâm đến tâm lí của người bệnh vì nó có vai trò rất quan trọng trong việc giúp nâng cao tỉ lệ sống còn ở bệnh nhân.
📚TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ môn Tâm Thần Học Tâm thần học, Trường Đại Học Y Dược TP Hồ Chí Minh, tr 73-77.
2. İzci Filiz, İlgün Ahmet Serkan, Fındıklı Ebru, Özmen Vahit (2016) "Psychiatric Symptoms and Psychosocial Problems in Patients with Breast Cancer". The journal of breast health, 12 (3), 94-101.
3. Jimenez-Gordo A. M., Feliu J., Martinez B., de-Castro J., Rodriguez-Salas N. (2009) "Descriptive analysis of clinical factors affecting terminally ill cancer patients". Support Care Cancer, 17 (3), 261-9.
4. Lu D, Andersson TM, Fall K (2016) "Clinical Diagnosis of Mental Disorders Immediately Before and After Cancer Diagnosis: A Nationwide Matched Cohort Study in Sweden.". JAMA oncology, sep 1 (2)
5. National Institute of Mental Health (2016) Depression basics,https://www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/index.shtml#pub7, access on 12/2/2019.
6. Public Security (2018) Vietnam records 164,671 new cases of cancer in 2018,http://en.cand.com.vn/Law-Society/Vietnam-records-164-671-new-cases-of-cancer-in-2018-519277/?fbclid=IwAR08ywywVOiQaAwxShH9_BUT-QcDf7CK9jvnAwhEXkZ2k5i9KDlExTmVIOA, access on 12/2/2019.
7. Jacynthe Rivest, Jon Levenson (2018) "Clinical features and diagnosis of psychiatric disorders in patients with cancer: Overview". UpToDate, apr 2018
8. Savard J, Morin C. M (2001) "Insomnia in the context of cancer: a review of a neglected problem". J Clin Oncol, 19 (3), 895-908.
9. Schover L. R. (1991) "The impact of breast cancer on sexuality, body image, and intimate relationships". CA Cancer J Clin, 41 (2), 112-20.
10. Simeit R., Deck R., Conta-Marx B. (2004) "Sleep management training for cancer patients with insomnia". Support Care Cancer, 12 (3), 176-83.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét